สุวรรณจังโกฏิเจดีย์ จากหริภุญไชยสู่ล้านนา

 สุวรรณจังโกฏิเจดีย์ ก่อด้วยศิลาแลงทั้งองค์อย่างแน่นหนา
ประดับประดาด้วยปูนปั้นอันงาม เด่นสง่าผ่านกาลเวลามาเนิ่นนานหลายศตวรรษ  ที่วัดจามเทวี จังหวัดลำพูน

 

ภาคภูมิ น้อยวัฒน์ ...ชวนแวะและชวนชม

ตีพิมพ์ครั้งแรกในอนุสาร อ.ส.ท. มกราคม ๒๕๕๙ 

           

            ในบรรดาเจดีย์ที่ปรากฏอยู่อย่างมากมายบนแผ่นดินล้านนา “เจดีย์เหลี่ยม” ถือว่าเป็นหนึ่งในเจดีย์ที่งดงามอลังการและมีความเป็นเอกลักษณ์โดดเด่นอย่างชัดเจนแบบหนึ่ง

ต้นแบบแรกเริ่มนั้นมีที่มาจาก สุวรรณจังโกฏิเจดีย์ ถือเป็นรูปแบบสถาปัตยกรรมชั้นเยี่ยมของอาณาจักรหริภุญไชย ซึ่งเจริญรุ่งเรืองมาก่อนอาณาจักรล้านนา ในช่วงพุทธศตวรรษที่ ๑๗ - ๑๘  บริเวณจังหวัดลำพูนปัจจุบัน

 พระพุทธรูปปูนปั้นบนโกลนศิลาแลงอันมีลักษณะเฉพาะแบบหริภุญไชย
ประดิษฐานภายในซุ้มจระนำบนเรือนธาตุที่ลดหลั่นกันเป็นชั้น ๆ  ของสุวรรณจังโกฏิเจดีย์

สุวรรณจังโกฏิเจดีย์ปัจจุบันยังคงยืนหยัดท้าทายกาลเวลาอยู่ภายในวัดจามเทวี อำเภอเมืองฯ จังหวัดลำพูน  รูปแบบทางสถาปัตยกรรมเป็นผังสี่เหลี่ยม ก่อด้วยศิลาแลง ส่วนฐานทำเป็นหน้ากระดานสามชั้น ซ้อนด้วยเรือนธาตุลดหลั่นกันขึ้นไปอีกห้าชั้น แต่ละชั้นทำเป็นซุ้มจระนำด้านละสามซุ้ม ลักษณะเป็นซุ้มโค้งแบบสองหยัก ประดับด้วยกระหนกปูนปั้นลายผักกูด ปลายซุ้มทำเป็นตัวเหงา รูปแบบสมัยทวารวดีตอนปลาย

ภายในซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปโกลนด้วยศิลาแลงปั้นปูนหุ้มทับแบบนูนสูง ปางประทานอภัย พุทธศิลป์แบบหริภุญไชยที่ผสมผสานกันระหว่างทวารวดีกับอู่ทอง ข้างละ ๓ องค์ รวมชั้นละ ๑๒ องค์  ทั้งหมด ๕ ชั้น รวมทั้งสิ้น ๖๐ องค์ มีความหมายถึงพระปัจเจกพุทธเจ้าที่มีมากมายจนประมาณมิได้

บริเวณมุมทั้งสี่ของแต่ละชั้นประดับด้วยเจดีย์จำลองขนาดเล็กที่เรียกว่า “สถูปิกะ”  รูปแบบของเจดีย์คล้ายคลึงกับสัตตมหาปราสาทเมืองโบลนนาลุวะ ในประเทศศรีลังกา ส่วนยอดบนสุดเดิมเป็นยอดทองคำได้หักหายไป จึงมีอีกชื่อที่เรียกขานกันว่า “เจดีย์กู่กุด” 

 กู่คำหลวง ที่วัดเจดีย์เหลี่ยม ที่พญามังรายโปรดให้สร้างขึ้น
ตามแบบของสุวรรณจังโกฏิเจดีย์ ในเวียงกุมกาม นครหลวงแห่งแรกของล้านนา

ด้วยความงดงามอันโดดเด่นนี้ ภายหลังเมื่อพญามังรายได้ผนวกเอาดินแดนหริภุญไชยเข้าอยู่ในอาณาจักรล้านนา จึงได้รับเอาอิทธิพลของสถาปัตยกรรมเจดีย์เหลี่ยมของหริภุญไชยนี้มาเป็นส่วนหนึ่งของล้านนาด้วย โดยนำแบบไปสร้างขึ้นครั้งแรกที่เวียงกุมกาม นครหลวงแห่งแรกของอาณาจักรล้านนา ปัจจุบันคือวัดเจดีย์เหลี่ยม หรือ “กู่คำหลวง” ในเวียงกุมกาม อำเภอเมือง ฯ  จังหวัดเชียงใหม่  และต่อมายังได้มีการสร้างในเมืองสำคัญในอาณาจักรล้านนาอีกหลายแห่ง เช่นที่วัดพญาวัด จังหวัดน่าน เป็นต้น  

 สุวรรณเจดีย์หรือปทุมวดีเจดีย์ ในวัดพระธาตุหริภุญชัย จังหวัดลำพูน
เจดีย์เหลี่ยมอีกองค์ที่มีประวัติว่าสร้างในสมัยอาณาจักรหริภุญไชย พร้อมกับองค์พระธาตุหริภุญไชย  

เจดีย์วัดพญาวัด  อำเภอเมือง ฯ จังหวัดน่าน 

เจดีย์เหลี่ยมอีกองค์ที่จำลองแบบจากสุวรรณจังโกฏิเจดีย์ในสมัยล้านนา

 

วัดละโว้ อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ มีเจดีย์เหลี่ยมขนาดย่อมสีทองอร่าม 

และตำนานเล่าขานเกี่ยวข้องกับพระนางจามเทวี แห่งอาณาจักรหริภุญไชย