พระอัฎฐารสคู่ หนึ่งเดียวของประเทศไทย วัดประโชติการาม

 พระอัฏฐารสองค์หน้า ที่ชาวบ้านเรียกกันว่า “หลวงพ่อสิน” เด่นตระหง่านอยู่ภายในวิหารที่สร้างขึ้นใหม่

ภาคภูมิ น้อยวัฒน์...ชวนแวะและชวนชม
ตีพิมพ์ครั้งแรกในอนุสาร อ.ส.ท. ฉบับเดือนสิงหาคม ๒๕๕๙ 

"พระอัฎฐารส" เป็นคำที่ใช้เรียกพระพุทธรูป คำว่า“อัฎฐารส”เป็นภาษาบาลี (อ่านว่าอัฎฐาระสะ แปลว่าสิบแปด) หมายถึงพระพุทธรูปสูงสิบแปดศอก ซึ่งหมายรวมถึงพระพุทธรูปทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นอิริยาบถใด (ยืน นั่ง เดิน นอน) ที่มีสัดส่วนองค์พระเท่ากับสิบแปดศอก แต่ด้วยในศิลาจารึกสุโขทัยมีข้อความบันทึกว่า “...ในกลางอรัญญิกมีพิหารอันหนึ่งบนใหญ่สูงงามแก่กม มีพระอัฏฐารสอันหนึ่งลุกยืน..."   ทำให้คนส่วนมากเข้าใจไปว่าพระอัฏฐารสหมายถึงพระพุทธรูปยืนอย่างเดียว  

คติความเชื่อในการสร้างพระอัฏฐารสนี้สันนิษฐานว่าช่างในสมัยโบราณสร้างตามข้อความที่บันทึกไว้ในคัมภีร์มธุรัตถวิลาสินี อันกล่าวไว้ว่าสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงมีพระวรกายสูงสิบแปดศอก ซึ่งคติความเชื่อในการสร้างพระสิบแปดศอกเริ่มนิยมกันมาจากในลังกาทวีป ก่อนที่นครสุโขทัยจะรับอิทธิพลคติเข้ามาพร้อมกับพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศ์

อย่างไรก็ตามพระอัฏฐารสส่วนใหญ่ที่เป็นพระยืนปางประทานพรอาจกล่าวได้ว่าเป็นเอกลักษณ์ของของสุโขทัยอย่างหนึ่ง เนื่องจากพบเห็นอยู่มากในเมืองเก่าสุโขทัย ศรีสัชนาลัย และเมืองที่รับอิทธิพลของสุโขทัย องค์พระยืนนิยมสร้างผนังรองรับไว้ด้านหลัง หรือสร้างในรูปของอาคารที่เรียกกันว่า “คันธกุฎี” ลักษณะคล้ายมณฑปแต่แคบมาก ล้อมองค์พระพุทธรูปเอาไว้เพื่อค้ำยันให้มั่นคงไม่ล้มลงมา 

โดยปกติพระอัฏฐารสประทับยืนมักจะพบเห็นสร้างไว้องค์เดียวโดด ๆ  แต่ที่วัดประโชติการาม จังหวัดสิงห์บุรี มีลักษณะแปลก คือมีสององค์ ประทับยืนหน้า -หลัง แตกต่างออกไปไม่เหมือนที่ไหน เรียกได้ว่าเป็นพระอัฏฐารสคู่แห่งเดียวในประเทศไทย

 หลวงพ่อสิน

 หลวงพ่อทรัพย์

               ยังไม่พบหลักฐานลายลักษณ์อักษรว่าทั้งสององค์สร้างขึ้นเมื่อใด แต่จากรูปแบบพุทธศิลป์และสภาพแวดล้อมพอจะสันนิษฐานได้ว่าทั้งสององค์เป็นพระพุทธรูปปางประทานพรสมัยสุโขทัย มีลักษณะการผสมผสานอิทธิพลแบบอู่ทองในส่วนพระพักตร์ ประมาณอายุได้ไม่ต่ำกว่า ๗๐๐ ปี  องค์หน้าประดิษฐานอยู่ภายในวิหาร เรียกกันว่า "หลวงพ่อสิน" สูง ๓ วา ๓ ศอก ๕ นิ้ว บริเวณด้านหลังพระเศียรทำเป็นรัศมีรูปเปลวคล้ายซุ้มเรือนแก้ว ส่วนองค์หลัง ประดิษฐานอยู่ภายในมณฑป เรียกกันว่า "หลวงพ่อทรัพย์" สูง ๖ วา ๗ นิ้ว

 ภาพถ่ายเก่าแสดงให้เห็นสภาพดั้งเดิมขององค์พระหลวงพ่อสินท่ามกลางซากปรักหักพังของวิหาร แลเห็นมณฑปหลวงพ่อทรัพย์อยู่ด้านหลัง

 ภาพถ่ายเก่าด้านข้างของมณฑปและวิหารที่อยู่ในสภาพรกร้างพังเค

แต่เดิมหลวงพ่อสินอยู่ในวิหารที่มีสภาพปรักหักพัง ผนังทลายลงหมด เหลือแต่องค์พระทรุดโทรมยืนเอนเอียงจวนจะล้ม  สามเณรรูปหนึ่งภูมิลำเนาเดิมอยู่ใกล้วัดประโชติการาม แต่ไปจำพรรษาเรียนภาษาบาลีอยู่ที่วัดมหรรณพาราม กรุงเทพฯ กลับมาเยี่ยมญาติโยมทางบ้าน เห็นสภาพองค์พระใกล้พังทลายเต็มทีจึงได้ชักชวนญาติโยมนำเสาไม้มาค้ำยันไว้ หลายปีต่อมาสามเณรซึ่งอุปสมบทเป็นพระภิกษุมหาสม พ่วงภักดี ลาสิกขาออกมาประกอบกิจการโรงพิมพ์ ส. ธรรมภักดีจนร่ำรวย ได้กลับมาบูรณะองค์หลวงพ่อสินจนมั่นคง แล้วสร้างวิหารครอบขึ้นใหม่   

 เจดีย์องค์เดิมของวัดอยู่หลังมณฑป คั่นกลางด้วยต้นมะเดื่อขนาดใหญ่ จากภาพถ่ายเก่านี้พอสังเกตเห็นรูปทรงได้ว่าเป็นเจดีย์ทรงระฆังบนฐานสูง

หลังแนวพระอุโบสถหลังเก่าปรากฏซากเจดีย์เป็นแนวก่ออิฐถือปูนฐานแปดเหลี่ยม กว้าง ๑๒  ยาว ๑๒ เมตร จากภาพถ่ายเก่าที่หลงเหลือพอจะเห็นได้ว่าเป็นเจดีย์ทรงระฆังบนฐานสูง สันนิษฐานว่าเจดีย์องค์นี้คงมีความสูงประมาณ ๑๘ เมตร แต่จากการลักลอบขุดค้นหาสมบัติทำให้เจดีย์พังทลายลง ในปีพ.ศ. ๒๔๙๖พบ ไห๔ หูโบราณ ภายในบรรจุพระเครื่อง พระบูชาปางต่าง ๆ หลายสิบชนิด กำไลข้อมือทองคำ ทองเหลือง แหวนหนวดกุ้งแบบโบราณ บริเวณใต้ฐานเจดีย์ ทางวัดในขณะนั้นได้นำออกให้ประชาชนบูชานำรายได้สมทบทุนสร้างอุโบสถและเจดีย์แทนองค์เก่า จึงเหลือแต่ไหสี่หูโบราณที่ปัจจุบันใช้ทำน้ำพระพุทธมนต์อยู่ในอุโบสถ

 วิหารหลวงพ่อสินที่สร้างโดยมหาสม พ่วงภักดี ปัจจุบันถูกทุบทิ้งไปแล้ว

กรมศิลปากรได้เข้ามาขุดค้นแนวรอบวิหารและมณฑป ในปี พ.ศ. ๒๕๕๒ ลึกลงไปประมาณ ๓ เมตร  พบลวดลายปูนปั้น ช่อฟ้า ใบระกา แนวกำแพงโบราณ และแนวอิฐที่เรียกว่าฐานไพทีรอบอุโบสถ วิหาร และมณฑป  ความยาวประมาณ ๒๐ เมตร ฐานไพทีมี ๒ ชั้น  คาดว่าในอดีตบริเวณวัดประสบปัญหาอุทกภัย จึงสร้างแนวกำแพงขึ้นอีกชั้นหนึ่งแล้วนำดินมาถมอัดเป็นเขื่อน เพื่อไม่ให้น้ำหลากไหลเข้ามาท่วมในบริเวณวิหารและมณฑป  

 วิหารหลังใหม่สถาปัตยกรรมแบบสุโขทัยประยุกต์ กับภูมิทัศน์ภายในวัดประโชติการามที่ได้รับการปรับปรุงจนงดงาม

ในปีพ.ศ. ๒๕๕๕ ที่ผ่านมา ทางวัดโชติการามได้มีการบูรณะครั้งใหญ่ โดยปรับปรุงมณฑปหลวงพ่อทรัพย์และทุบวิหารของมหาสม พ่วงภักดี ที่สร้างครอบหลวงพ่อสินไว้ แล้วสร้างวิหารสถาปัตยกรรมแบบสุโขทัยประยุกต์หลังใหม่ครอบคลุมพื้นที่บริเวณฐานรากของวิหารดั้งเดิม รวมทั้งปรับปรุงภูมิทัศน์โดยรอบใหม่ทั้งหมดจนสวยงามน่าเยี่ยมชม  

ปัจจุบันกำลังมีโครงการที่จะบูรณะปิดทององค์หลวงพ่อทรัพย์และหลวงพ่อสินให้งดงาม ผู้ที่แวะเวียนเข้าไปสักการะสามารถมีส่วนร่วมในการสบทบทุนในการบูรณะพระอัฏฐารสคู่ หนึ่งเดียวในประเทศไทย ให้คงอยู่คู่เมืองสิงห์บุรีต่อไปตราบนานเท่านาน

คู่มือนักเดินทาง

วัดประโชติการาม ตั้งอยู่ที่ตำบลบางกระบือ อำเภอเมืองฯ จังหวัดสิงห์บุรี ห่างจากตัวเมืองสิงห์บุรีตาม เส้นทางหลวงหมายเลข ๓๑๑  เส้นสิงห์บุรี–ชัยนาท (สายเก่า) ระยะทางประมาณ ๕ กิโลเมตร